هندسه تناسب در معماری ایرانی

هندسه تناسب در معماری ایرانی همیشه مهم بوده است و یک عامل تعیین کننده در زیبایی میباشد.

هندسه معرب ، یک دانش ریاضی است که تعیین کننده رابطه ی طول‌ها، نقطه ها،سطوح و حجم‌ها میباشد و نسبت‌های میان آن‌ها و مشتقات و توابعشان را نشان می‌دهد.

برای دراک یک نسبت علاوه بر اندازه فیزیکی عوامل دیگری همچون رنگ و نور و… نیز  تاثیر گذار است.

هندسه در معماری سنتی ایران

از انجا که تاکید معماری ایرانی بر زیبایی میباشد،علم هندسه به عنوان یک ابزار قدرتمند ، معمار ایرانی را کمک خواهد کرد تا با اندازه‌گیری تناسبات و ایجاد توازن، نظم و زیبایی را در بنا خلق کند.

درمعماری بناهای تاریخی تمام اندازه‌ها  (طول ،عرض  و ارتفاع)و  اجزای ترکیب کننده آن ها (الگوهای هندسی سطحی) وابسته به هم  و از نظم هندسی خاصی برخورداربوده اند.

اساس هندسه به عنوان متحد کننده جزء و کل میباشد، وانسان را با منطق آفرینش آشنا میکند.

تقارن

نمونه‌های فراوانی از معماری برا پایه تقارن وجود دارد که برای نمونه میتوان به ساختمان کعبه زرتشت و نقش رستم اشاره کرد که به شکل قرینه در محور طولی خود، بنا شده اند.

نظم هندسه مستطیل

از چند ضلعی هاییست که در معماری کاربرد ویژه ای داشته، از نمونه این بناها می‌توان به کاخ اختصاصی کوروش و حیاط بسیاری از بناها اشاره کرد.

نظم هندسه مربع

مربع زیرمجموعه ای از مستطیل نیز در اکثر بناها  کاربرد داشته ، از نمونه این بناها  آتشکده چهارطاقی قصرشیرین،  با بنایی به ابعاد ۲۵×۲۵ می‌باشد . 

نظم هندسه دایره

در معماری ایرانی با  تبدیل دایره به مربع از طریق مثلت با این نگرش که مربع به عنوان  متجسم ترین صورت خلقت در زمین و نماد کمیت و حال آنکه دایره در آسمان و نماد کیفیت ، و این دو از طریق مثلث که متضمن هر دو  است، ادغام می‌شوند ، از این نمونه میتوان به چهار طاق ساسانی – آتشکده نیاسر اشاره کرد.

نظم هندسه نما

در طراحی نمای معماری تبعیت از نظم به منظور دسترسی به تعادل بصری صورت میگیرد و این احساس تعادل زمانی برقرار می‌شود که بار احساسی شکل‌ها در دو طرف ترازو به یک اندازه باشد،به عنوان نمونه می‌توان به نمای کاخ دامغان اشاره کرد.

(درک هندسی از ایستایی (حس ایستایی در معماری

همانطور که طبیعت می‌تواند بارهای وارده در یک ساختار را به روش حسی القا کند ،همانند درخت که وزن در  شاخه‌های بالا به تدریج به سمت تنه پایین  متمرکز شده و یک فرم با حجم و شکل مناسب که حس ایستایی را تلقی میکند شکل میدهد. در برخی بناهای معماری ایرانی نیز این حس به زیبایی القاشده،از این میان میتوان به مقبره کوروش در پاسارگاد اشاره کرد.

تناسبات طلایی

در این تناسبات ،به صورت تصاعدی مجموع هردو عدد متوالی عدد بعدی راشکل میدهد و بر این اساس به تناسبات بین اجزای بنا پرداخته میشود و در زیبایی فرم نقش بسزایی دارد ،در شکل گیری ایوان بزرگ میانی طاق کسری از این تناسبات بهره گرفته شده است.

مدول و پیمون

کوچکترین اندازه‌ بنا که مضربی از گز بوده و از تقسیمات هندسی زمین به‌دست می آید . در این صورت  هیچ دو ساختمانی شبیه دیگری نبود و هر کدام از ویژگی خاصی برخوردار بود ، در پلکان و  نقوش برجسته تخت جمشید میتوان این هندسه را شاهد بود .

(کل و جزء (تجانس هندسی

در این هندسه بین ابعاد دو شاخص مورد نظر، یک نسبت مشخص برقرار است، به‌ طوری که دو شاخص مشابه اند ولی دارای اندازه های متفاوتی میباشند. در زیگورات چغازنبیل استفاده از این هندسه را شاهد هستیم .در این بنا چهار طبقه با اندازه‌های متفاوت وجود دارد هرچه به طبقات بالاتر میرویم، رفته رفته از طول، عرض و ارتفاع آن کم می‌شود.