تاریخچه و خصوصیات معماری اسلامی

تاریخچه

معماری اسلامی موفق شده است که خود را در بین برترین شیوه های معماری جهان جای دهد.بعد از ورود اعراب به ایران معماری ایرانی در دوره ساسانی به عنوان  معماری اسلامی در جهان معروف شد.معماری اسلامی همانطور که از نامش پیداست تحت تاثیر فرهنگ اسلامی شکل گرفته است و همه ی بنا های ساخته شده دارای یکسری خصوصیات ویژه یکسان هستند.در معماری اسلامی علاوه بر ظاهری زیبا در بردارنده باطنی قوی می باشد که انسان را مجذوب خود می کند.گستردگی معماری اسلامی در کشور های همچون ایران ، هند ، افغانستان ، ترکیه ، عربستان ، عراق ، مراکش ، سوریه ، فلسطین ، مصر ، الجزایر و کشور های آسیا میانه رواج یافته است.

پس از فتح ایران ، توسط اعراب ، معماری اعراب دچار تغییر و تحول شد و مساجد و مکان های مذهبی توسط معماران ایرانی طراحی و ساخته شدند که  با گذر زمان  و گسترش آن به نام معماری اسلامی مشهور گشت.

در چند قرن ابتدایی پس از هجرت شهر های بغداد ، دمشق ، سامرا و بصره جزو شهر های مهم در زمان خلافت امویان و عباسیان بودند که در این بازه زمانی آثار معماری درخشانی به وجود آمد اما با حمله مغول ها و پایان خلافت عباسیان دوره اوج هنر و شکوفایی معماری اسلامی دچار مشکل شد شد.در سال های بعد حکموت به دست عثمانی ها افتاد که باعث شد معماری عثمانی به صورت تحمیلی با معماری اسلامی درآمیخته شود.اما در کشور های مسلمان شمال افریقا به دلیل دوری از جنگ و عدم تغییر مکرر حکومت شیوه معماری اسلامی به آرامی و با شیبی ملایم روند رو به رشد خود را ادامه داد.در زمان فاطمیان و ایوبیان شکل غالب مساجد وشبستان های شمال افریقا دارای پلان های مربع شکل ، قوس های نعل اسبی و ستون ها و تزئیات سنگی می باشد .

پس از ایوبیان نظام مملوکان بر مصر برروی کار آمد.در نظام مملوکان ، حاکمان از بین برده های اسلامی که در زمینه نظامی تحصیل کرده بودند و به خدمت نجبای بلند پایه در آمده بودند انتخاب می شدند. از آنجایی که ثروت مملوکان به فرزندانشان انتقال پیدا نمی کرد ، حاکمان برای آسودگی خاطر از حفظ ثروت های خود روی به معماری آورند تا از این طریق مال و ثروت خود را حفظ  کنند.

خصوصیات معماری اسلامی

• .همگی به دست مسلمانان ساخته شده اند یا به تعریفی دیگر بانیان مسلمان در معماری و ساخت بنا دست داشته اند.
• .پایبندی به دین اسلام و رعایت اصول مذهبی در ساخت بنا
• .استفاده از عناصر زینت بخش مانند آینه کاری ، خوشنویسی ، نقش های هندسی و اسلیمی
• .عدم استفاده از نقشی های حیوانی و انسانی

عناصر تشکیل دهنده معماری اسلامی

میانسرا

میانسرا یا حیاط یا صحن یکی از ویژگی های مهم در معماری اسلامی می باشد که به صورت مربع یا مستطیل بودند و هدف استفاده از آنها محلی برای بارگیری ،استراحت و باربندی کاروانسرا ها و جای گذاری حوضچه آب برای وضو و تطهیر مسافران مورد استفاده قرار می گرفت.

ایوان

ایوان ها از دوره اشکانی مورد استفاده قرار می گرفتند و محلی برای ورود و خروج از ساختمان به میانسرا بودند که سه طرف آن بسته ، و طرف باز آن به سمت میانسرا بود.و بگونه ای طراحی می شدند که با باز کردن در ها و پنجره ها برای ایجاد جریان هوا از تابش مستقیم نور خورشید به داخل جلوگیری میکردند.

رواق

رواق ها به فضاهایی سرپوشیده در امکان مذهبی یا مساجد گفته میشود که در اطرف میانسرا یا صحن ساخته می شدند و دارای ستون های متعددی هستند.دهانه رواق ها رو به صحن است و درِ ورودی مسجد را به شبستان متصل می کنند.

گنبد

گنبد ها شاهکار معماری ایرانی-اسلامی شناخته می شوند که به شکل مخروطی ، یک پوش ، دو پوش ، سه پوش ، پیوسته یا گسسته طراحی می شدند که برای تزئین آنها از کاشی های معرق کاری شده استفاده میکردند.

مناره

مناره سازه های بلند استوانه ای ، چند ضلعی یا مخروطی شکل هستند که در بناهای مذهبی  و مساجد استفاده می شدند.مناره از سه قسمت پایه ، بدنه یا ساقه ، تاج یا کلاهک مناره و از پلاکان و نور گیر تشکیل شده اند.

حجره

حجره یا اتاق معمولا در میانسرا یا اطراف حیاط به صورت مربع یا مستطیل ساخته می شدند که در مدارس برای استفاده طلاب به عنوان کلاس درس یا استراحتگاه و در کاروانسرا ها برای استراحت مسافرین بکار گرفته می شد.

مصالح ساختمانی در معماری اسلامی

گچ

کچ به علت ارزانی و استفاده راحت ، کاربرد زیادی در معماری اسلامی-ایرانی داشته است و برای تزئین (گچ بری)، آراستن و نوشتن کتیبه و … مورد استفاده قرار می گرفتند.

کاشی

استفاده از کاشی به دوران سلوجقیان بر میگردد که بعد ها در دوران تیموریان و صفویان به اوج زیبائی خود رسید.استفاده از کاشی ها برای تزئین مناره ها ، محراب ، گنبد و … با طرح و شکل متنوع و رنگ های متعدد به وفور یافت می شود.

خشت

خشت یکی پر استفاده ترین مصالح در گذشته می باشد که دیوار های بنا را با آنها می ساختند اما به علت مقاومت پایین در برابر شرایط جوی در طول زمان تعداد زیادی از بناهای ساخته شده از خشت از بین رفته اند و نمونه های زیادی از معماری خشتی به جای نمانده است.